Evrenin ilk dönemlerinde oluÅŸan ve en hızlı “beslenen” karadelik

NASA’nın James Webb Uzay Teleskobu (JWST) ile Chandra X-ışını Gözlemevi verilerini inceleyen gökbilimciler, “Büyük Patlama”dan 1,5 milyar yıl sonrasına tarihlenen ve bir galaksinin merkezindeki, kuramsal limitin 40 katı madde tüketen süper kütleli karadelik keÅŸfetti.

Science Daily dergisinin haberine göre, LID-568 adı verilen kara deliği, Uluslararası Gemini Gözlemevi ile ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) NOIRLab gökbilimcilerinden Hyewon Suh liderliğindeki ekip tespit etti.

Gökbilimciler, kısa ömürlü LID-568’in, Büyük Patlama’dan sadece 1,5 milyar yıl sonrasında, teorik sınırın 40 katından fazla, olaÄŸanüstü bir oranda madde tükettiÄŸini buldu.

AraÅŸtırmada, LID-568’in “şöleninin” süper kütleli karadeliklerin evrenin ilk dönemlerinde nasıl oluÅŸtuÄŸuna dair ipuçları saÄŸladığı belirtildi.

Chandra’dan gelen X-ışını ve JWST’nin kızılötesi verileri incelendi

Ekip, Chandra X-ışını Gözlemevi’nin 4 bin 16 X-ışını kaynağını incelediÄŸi araÅŸtırmadan elde edilen bir gök adayı detaylı araÅŸtırabilmek için JWST verilerini kullandı.

Çok parlak X-ışını yayan söz konusu gök adanın zayıf kızılötesi ışıkları, JWST’nin hassas kızılötesi spektrometresi (NIRSpec) tarafından yakalandı.

NIRSpec verilerini inceleyen ekip, merkezdeki kara deliğin çevresinde çok yüksek parlaklık ve beklenmedik güçlü gaz çıkışları keşfetti.

LID-568, öngörülen sınırın 40 katı madde yutuyor

Bu çıkışların hızı ve boyutu, ekibin, LID-568’in kütlesel büyümesinin tek bir hızlı birikim döneminde meydana gelmiÅŸ olabileceÄŸi sonucunu çıkarmasına yol açtı. Suh ve ekibi, parlaklık seviyesinden hareketle, LID-568’in, “Eddington Limiti” denilen ve bir kara deliÄŸin maksimum parlaklığının yanı sıra kara deliÄŸin yutabileceÄŸi en fazla madde ile sıcaklığın oluÅŸturduÄŸu dışarı doÄŸru basıncın dengede kaldığı kütle sınırını gösteren limitin 40 katı bir oranda maddeyle beslendiÄŸini keÅŸfetti.

Bu sonuçlar, ÅŸimdiye kadar gözlemsel doÄŸrulaması olmayan, süper kütleli karadeliklerin, evrenin ilk yıldızlarının ölümü (hafif tohumlar) veya gaz bulutlarının içeri doÄŸru çökmesiyle (ağır tohumlar) meydana gelen küçük karadelik “tohumlarından” oluÅŸtuÄŸuna dair kuramlara yeni görüşler saÄŸladı.

Suh, “Süper Eddington birikimli bir kara deliÄŸin keÅŸfi, kara deliÄŸin ‘hafif veya ağır tohumdan’ kaynaklanıp kaynaklanmadığına bakılmaksızın, kütle büyümesinin önemli bir kısmının tek bir hızlı beslenme dönemi sırasında meydana gelebileceÄŸini gösteriyor” ifadesini kullandı.

Karadelikten yayılan güçlü gaz çıkışları tahliye vanası görevi görüyor

AraÅŸtırmanın ortak yazarlarından Julia Scharwachter, “Bu olaÄŸanüstü durum, Eddington Limiti’nin üzerindeki hızlı beslenme mekanizmasının, evrenin bu kadar erken dönemlerinde neden bu çok ağır karadelikleri gördüğümüzün olası açıklamalarından biri olduÄŸunu gösteriyor.” dedi.

gökbilimciler, söz konusu keÅŸifle, Eddington Limiti’nin aşılabileceÄŸini ve LID-568’de gözlemlenen güçlü gaz çıkışlarının, aşırı birikimin ürettiÄŸi yüksek enerji için bir tahliye vanası görevi görerek sistemin kararsız hale gelmesini önlediÄŸini deÄŸerlendiriyor.

AraÅŸtırma “Nature Astronomy” dergisinde yayınlandı.